201- آداب اخلاقی آموختن: تواضع در برابر استاد

روایات بسیارى، بر بزرگداشت عالمان و اندیشمندان تأکید کرده‏ اند. احترام به عالمان نشانه بهره‏ مندى از عقل‏[2] و حرمت عالمان همانند و همسنگ حرمت شهیدان و صدیقان معرفى شده است.[3] از شاگردان و متعلمان خواسته شده که همچون ملائکه که در برابر اهل علم تواضع مى‏ کنند و بال‏ هاى خود را زیر پاى عالمان مى گسترانند، عالمان را بزرگ داشته و بر صدر نشانند[4] و براى استاد همچون بنده و خدمتکار باشند؛ زیرا به گفته پیامبر اکرم:

مَن تَعَلَّمْتَ منه حَرفاً صِرتَ له عبداً.»[5]

حتى در برخى از روایات اکرام عالمان به منزله اکرام و احترام به خداوند تلقى شده است.[6] امام‏زین العابدین علیه السلام در رساله حقوق در باره حقوق معلم و استاد مى‏ فرماید:

حق کسى که به تو علم مى ‏آموزد این است که او را بزرگ بدارى و احترام مجلسش را نگه‏دارى و به نیکویى به سخنانش گوش فرا دهى و به او رو آورى و در نزد او با صداى بلند سخن نگویى و اگر کسى از او سؤالى پرسید، در جواب دادن به آن بر او پیشى نگیرى؛ و در محضر او با دیگران سخن نگویى و در نزد او از دیگران غیبت نکنى [7]

چرا اسلام عزیز براى معلم و استاد این همه احترام و مقام و ارزش قائل شده است؟ به نظر مى‏رسد یکى از علل آن، اهمیت و ارزشمندى خود علم» است. علم به‏عنوان یک امر وجودى، بهتر از جهل و نادانى است. عقل و فطرت هر انسانى نیز حکم مى‏کند که دانایان را نباید همسنگ و هم‏تراز نادانان قرار داد به تعبیر قرآن کریم: هل یَستَوِى الذینَ یَعْلَمُونَ والذین لایَعْلَمُون‏.»[8] یکى دیگر از اهداف تواضع در برابر استاد و احترام به دانشمندان این است که این کار موجب رشد و پیشرفت علم، و در نتیجه پیشرفت جامعه اسلامى، خواهد شد.

متأسفانه بعضاً این احترام و تواضع به انحراف کشیده مى‏شود و به جاى آنکه موجب پیشرفت علم و دانش شود، موجب رکود و خمودى آن شده و جامعه را از نوآورى ‏هاى علمى باز مى‏دارد. بعضاً مشاهده مى‏شود که تواضع و احترام، جاى خود را به تبعیت و تقلید کورکورانه داده است؛ به گونه ‏اى که بزرگى یک اندیشمند در چشم شاگردانش، به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه، موجب خود کم‏بینى شاگردان او شده است؛ تا جایى که جرئت و جسارت اندیشیدن را از آنان ستانده است.[9]